Het sacrale gedeelte biedt ruimte voor eucharistievieringen en momenten van stilte, terwijl het polyvalente deel is ontworpen voor evenementen en activiteiten. In het ontwerp herwaarderen we het historische karakter van de kerk en integreren we tegelijkertijd eigentijdse technieken, artistieke interpretaties en toegankelijkheidsprincipes. Samen vormt het een kwalitatief geheel.
Door middel van een participatief proces, met betrokkenheid van bewoners en andere stakeholders, is de herbestemming gedragen door de gemeenschap. De heropbouw van de Sint-Niklaaskerk werd in 2020 bekroond met de Onroerenderfgoedprijs, een erkenning voor de duurzame en vernieuwende aanpak.
Ontdek hier het filmpje dat werd gemaakt toen we laureaat werden van de Onroerenderfgoedprijs 2020. Onder het filmpje lees je het verhaal van de site.
“Op een zonnige namiddag in maart 2013 werd het rustige Westkapelle, in de polders bij Knokke-Heist, opgeschrikt door een allesverwoestende brand in de Sint-Niklaaskerk. Deze gotische kerk kent een rijke geschiedenis, met verschillende bouwfasen tot in het begin van de 20ste eeuw. Na die fatale dag stonden van het gebouw enkel de muren nog overeind. De torenspits was ingestort, de glasramen gesprongen, het interieur verkoold.”
De aanleiding
Een baken van herkenning en verbinding leek verloren. Tot het proces van de heropbouw aanvatte. De gemeente wou dat de kerk een plek werd waar alle inwoners kunnen samenkomen voor een verscheidenheid aan activiteiten. Daarnaast moest ook de sacrale functie van het gebouw terugkomen, al ging het bisdom akkoord met een inkrimping van die ruimte.
Een gedragen heropbouw
Als ontwerpteam werkten we samen met de opdrachtgever en vele andere betrokkenen aan het herstel van dit belangrijke oriëntatiepunt. We verzamelden, door middel van vele overlegmomenten en enkele inspraakvergaderingen, input over de toekomst van de kerk. Het gemeentebestuur, het Agentschap Onroerend Erfgoed, de plaatselijke kerkfabriek, het Bisdom Brugge, lokale handelaars en de bewoners hadden allen inspraak.
Twee functies, harmonieus geïntegreerd in de kerk en haar omgeving
De oorspronkelijke raamopeningen hebben we doorgetrokken tot op de grond voor extra lichtinval. Het maakt interactie mogelijk met het kerkplein en de historische lindenrij. Op een mooie zomerdag kunnen de ramen open. Met een gelijkgetrokken vloerhoogte en eenzelfde materiaal lopen binnen- en buitenruimte naadloos in elkaar over.
Het westelijke, meer recente deel van de Sint-Niklaaskerk, richtten we in als gemeenschapsruimte, met een bar en een inklapbare tribune onder een modern dakgebinte. Ook voorzagen we hier vergaderruimtes en modern sanitair. Klaar voor gebruik als een moderne ontmoetingsplek.
Het sacraal gedeelte is ondergebracht in het oudste stuk van de kerk, waar tot op vandaag de gehavende restanten van de drie altaren zich bevinden.
Glaspartijen zorgen voor een tweedeling én volumebeleving
De kerk herbergt de sacrale en socioculturele functies zonder dat de gebruikers visueel en auditief door elkaar gehinderd worden. Dat doen we door middel van grote glaspartijen. Tot een hoogte van circa 2,4 m wordt het religieuze gedeelte van de kerk visueel gescheiden van het overige gedeelte van de kerk. Wanneer gewenst, kunnen alle panelen opendraaien, zodat de kerk ook als een geheel gebruikt kan worden. Zo blijft ook de volumewerking over de volledige lengte van de kerk voelbaar.
Speciale aandacht voor akoestiek
Om de akoestiek te optimaliseren, onderzochten we zorgvuldig de wanden, vloeren en plafonds. Door een driedimensionaal model te gebruiken, konden we de nagalmtijd nauwkeurig berekenen en afstemmen op de functie van de ruimte.
In de sacrale zone, waar stilte en verstaanbaarheid centraal staan, zorgen houten latten met een kleine speling van 10 à 15 mm voor een subtiele geluidsabsorptie. Achter deze elegante afwerking ligt een laag dempend materiaal verborgen, dat storende echo’s tegengaat. Gezien het volume van de zaal en de beperking van de menselijke stem, is een spraakversterkingssysteem geïnstalleerd met strategisch geplaatste luidsprekers die het geluid gelijkmatig verdelen.
De evenementenruimte vraagt om een andere aanpak. Hier zorgt een plafond met Rockfon Mono Acoustic voor een comfortabele akoestiek tijdens activiteiten zoals lezingen, recepties en beurzen. Dit materiaal voorkomt het zogeheten ‘cocktail-effect’, waarbij mensen elkaar steeds luider proberen te overstemmen. De klank in de ruimte blijft zo aangenaam en verstaanbaar, ongeacht de gelegenheid.
Brandschade: een uitdaging
Op bouwtechnisch vlak vormden de door het vuur aangetaste bakstenen een grote uitdaging. In de delen waar de brand het hevigst heeft gewoed, werden de bakstenen tot meerdere centimeters diep aangetast, waardoor grote delen van de bakstenen na de brand gemakkelijk afschilferen. Desalniettemin zijn deze bakstenen het fixeren waard, omdat de brand deel uitmaakt van het verhaal van deze bijzondere plek. Op bijzondere plekken in de kerk kozen we er dan ook voor de brandschade zichtbaar te laten, een gelaagde meerwaarde.
Van gesprongen glasramen naar eervol en eigentijds glas-in-lood
De Sint-Niklaaskerk is voor ons een totaalconcept. De glazen die gesprongen waren tijdens de brand, verdienden een waardige vervanging. De nieuwe, eigentijdse glasramen zijn geïnspireerd op graanhalmen en verwijzen naar de landelijke omgeving. De uitvoering van de glas-in-loodramen werd gedaan door Atelier Mestdagh. In 2020 kreeg het atelier er een eervolle vermelding voor tijdens de uitreiking van de Onroerenderfgoedprijs van het Agentschap Onroerend Erfgoed.
Terug een baken
Ook de toren kwam terug, in identieke vorm en grootte als de oorspronkelijke, weliswaar met een hedendaagse sculpturale invulling. Door een perforatie is de spits van zwart metaal een baken van licht, ook als het donker is.
